جامعه سینما :ناصر تقوایی یکشنبه ٣ مرداد در نخستین شب هفته فیلم‌هایش در خانه هنرمندان حاضر شد و از سینما سخن گفت. در این نشست که با حضور سیروس الوند، فریدون جیرانی و جواد طوسی و جمعی از علاقه‌مندانش برگزار شده بود گزیده فیلم‌های پیش از انقلاب این کارگردان در تالار شهناز خانه هنرمندان روی پرده رفت.
مانند همه برنامه‌های فرهنگی هفته‌های اخیر، این نشست نیز تحت تاثیر درگذشت عباس کیارستمی بود و نام و یاد کارگردان «زیر درختان زیتون» چندین بار فضای این نشست را متاثرکرد و ناصر تقوایی در ابتدای حرف‌هایش عباس کیارستمی را مرگ ناپذیر دانست. ناصر تقوایی برای اکران فیلم‌هایش آمده بود و البته جشن تولدی که از آن خبر نداشت. تولدی که به خاطر ناخوش احوالی‌اش با تاخیر برگزار می‌شد. او گفت که نخستین شبی است که بعد از مرگ کیارستمی از خانه بیرون آمده است. تقوایی تجربه درگذشت کیارستمی را این گونه توصیف کرد: «در این مدت انگار در خلأ زندگی می‌کردم، از روز درگذشت کیارستمی، یک لحظه هم تصویر او از مقابل چشمانم دور نشده است.»
او همچنین از تاثیر کیارستمی بر سینماگران سخن گفت: «کیارستمی نسل جدیدی برای سینمای ایران تربیت کرد که هنوز در دوران جوانی به سر می‌برد. موج فیلمسازان نوجوان و جوانی داریم که در آینده مسیر کیارستمی را دنبال می‌کنند. سینمای ما دیگر مقلد نیست. همچنان‌که بسیاری از فیلمسازان در جهان مقلد کارگردانی همچون عباس کیارستمی هستند.»
تقوایی در ادامه حرف‌هایش با اشاره به ورود سینما به ایران و رشد سریع این هنر در ایران گفت: «سینما با زندگی‌ای که در خود دارد و شبیه به زندگی واقعی مردم است، به سرعت جایش را در میان جامعه باز کرد. سینما توانست بر ادبیات با سابقه چند هزار ساله غالب شود. تفاوت میان هنرهای مختلف، در یک نقطه تلاقی پیدا می‌کند و آن سینماست. سینما هنری است که از تمام هنرهای دیگر برای رشد خود استفاده کرده و آن هنرها را از آن خود می‌کند.» او همچنین تاکید کرد که سینما در ایران جای شعر را گرفته است و از این نظر شایسته اهمیت و توجه بیشتری است: « سینمای ایران دیگر یک سینمای جوان نیست. عجیب است که در میان هنرهای مدرن، سینما خیلی زود به ایران وارد شد و به سرعت نیز با موفقیت روبه‌رو شد. امروز سینمای ایران توانسته در جامعه جای شعر را بگیرد. شعر در طول ۸ قرن مهم‌ترین هنر ایران بود و سینما در عرض ۵۰ سال جای آن را گرفت و این یک تحول عظیم در جامعه ایران است.»
تقوایی که جزو کارگردانان موج نوی سینمای ایران محسوب می‌شود در حرف‌هایش به اهمیت تماشاگر در سینما نیز پرداخت: «در همین سالن‌هاست که سینما شکل می‌گیرد. یک تماشاچی خوب قادر است با درک لحظه‌ای خود، تمام یک سالن را به هوشیاری برساند. چنین تماشاگری به طور ناگهانی و غریزی، عکس‌العملی نشان داده که به سرعت به بقیه حاضران در سالن منتقل می‌شود و چنین اتفاقی هیچگاه با دیدن فیلم در خانه رخ نمی‌دهد. لازم است پیش از شناخت سینما، شناخت خود از تماشاگران را بالا ببریم. در غیر این صورت مورد استقبال اجتماعی قرار نخواهیم گرفت. هنرمندانی که از زبان هنر به خوبی بهره گرفته و حرف خود را به شکلی روشن و شفاف بیان می‌کنند، تعداد بیشتری از افراد جامعه را به سوی خود جذب می‌کنند. این گونه است که سینما گردش اقتصادی عظیمی پیدا کرده و تبدیل به حرفه‌ای بزرگ و مرتبط با دیگر مشاغل می‌شود. فراموش نکنیم که برای رونق بخشیدن به دیگر کسب و کارها، راهی جز رشد هنر نداریم»
ناصر تقوایی جزو کارگردانان کم‌کار سینمای ایران محسوب می‌شود. با این همه در سال‌های اخیر او به شکل مستمر به تدریس فیلمنامه‌نویسی پرداخته است. در نشست روز یکشنبه تقوایی بار دیگر فقر سینمای ایران در بخش نویسندگی را یادآوری کرد و گفت که سینما باید روی پا خود ایستاده و برای خود بنویسد و تولید کند. او اظهار تاسف کرد که در این زمینه چندان پیش نرفته‌ایم. «کارگردان فراوان داریم اما نویسنده مورد نیاز سینما اندک است. سینما هنر بومی ما نبود، اما به سرعت در جامعه ما جا افتاد و تبدیل به برترین هنر ما شد. سینمای ایران توانسته پا از مرزها فراتر نهاده و در فرهنگ‌های دیگر نمود پیدا کند. این سینما است که راه را برای دیگر هنرها مانند نقاشی و موسیقی باز کرده است. امیدوارم علاقه‌مندان به سینما در هر شغل و مقامی که هستند، کار کنند تا سینما مانند نفت به دنیا صادر شود.»
این کارگردان برجسته سینما در پایان صحبت‌هایش از اهمیت حضور زنان در عرصه فیلمسازی سخن گفت: « در عالم هنر تنها یک نگاه داریم و آن نگاه انسانی است. اما زنان مسائلی دارند که ممکن است در فیلم‌هایی که مردان می‌سازند، دیده نشود بنابراین خود آنها باید دست به کار شوند. آنها در زندگی خود چیزهایی می‌بینند که مردان قادر به دیدن آنها نیستند. فیلمی که توسط زنان جامعه ساخته شود، برای زنان باورپذیرتر هم خواهد بود. همان استعدادی که در مردان وجود دارد، در زنان نیز وجود دارد اما فرصتی که در جامعه نصیب زنان شده کمتر بوده و به همین دلیل تعداد فیلمسازان مرد بیشتر بوده است. زنان در طول قرن‌ها کمتر مسائل خود را بیان کرده‌اند، پس ضرورت دارد برای بیان جهان‌بینی‌های خود سریع‌تر اقدام کنند. امیدوارم در آینده شاهد فیلم‌های بیشتری از زنان فیلمساز ایران باشیم.»
جواد طوسی: تقوایی بهتر از هاوارد هاوکس قصه همینگوی را تعریف کرد
جواد طوسی نیز ضمن ابراز خوشحالی از مرور آثار ناصر تقوایی به بررسی وجوهی از فیلم «ناخدا خورشید» اثر تحسین‌شده تقوایی و یکی از بهترین فیلم‌های تاریخی سینمای ایران پرداخت. «ناخدا خورشید» اقتباسی از رمان «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوی، نویسنده شهیر امریکایی و برنده جایزه نوبل است. طوسی، تقوایی را در اقتباس از همینگوی برتر از هاوارد هاوکس فیلمساز مطرح سینمای هالیوود دانست. «نقطه مرکزی هویتمندی تقوایی زبان بصری او است که خودش را به درستی به متن ساعدی الحاق کرده و از آن فراتر می‌رود. در واقع در فیلم شاهد چیزهایی هستیم که در داستان ساعدی موضوعیت ندارد. از اهمیت میزانسن، فضاسازی و پرداختن به جزییات در سینمای تقوایی نیز نباید غافل شد برخلاف کسانی که چهره‌ای قدیس‌‌گونه از هاوارد هاکس ارایه می‌دهند، فکر می‌کنم تقوایی در «ناخدا خورشید» توانسته قصه همینگوی را بهتر تعریف کند.»
سیروس الوند: از تقوایی آموختم داستان کوتاه نسبت به داستان بلند سینمایی‌تر است
سیروس الوند در این نشست صحبت‌هایش را با گرامیداشت یاد عباس کیارستمی آغاز کرد و از آموخته‌هایش از تقوایی گفت و او را مهندس سینما خواند. الوند با اشاره به دانش و تجربه تقوایی در حوزه ادبیات داستانی تاکید کرد. «دو عنصر مهم در سینمای تقوایی وجود دارد که عبارتند از ادبیات و عکس که عنصر اولیه تصویر است. از تقوایی آموختم که قصه کوتاه نسبت به داستان بلند، سینمایی‌تر است و فیلمساز بهتر می‌تواند بر اساس خط قصه دنیای خود را ساخته و فیلم بسازد. موفقیت تقوایی در ساخت داستان بلند «دایی جان ناپلئون» نیز به هوشمندی او باز می‌گردد که آن را به سریال تبدیل کرد که مدیوم مناسبی برای رمان به شمار می‌رود. ضمن اینکه تقوایی خود دست بلندی در قصه‌‌نویسی دارد. تقوایی مهندس سینما است.»
فریدون جیرانی: تقوایی به ادبیات وصل است و همین تفاوت اوست
فریدون جیرانی نیز مانند همیشه با تسلطی که بر تاریخ سینمای ایران دارد، جایگاه و ریشه‌های تاریخی سینمای تقوایی را بررسی کرد. جیرانی در صحبت‌هایش تقوایی را جزو نسل پس از کودتای ٢٨ مرداد خواند. « تقوایی جزو نسل بعد از کودتای ۲۸ مرداد است. بخشی از این نسل در دهه ۳۰ در خانه شاهین سرکیسیان به دنبال زبانی جدید برای تئاتر است. همزمان در آبادان همنسلان تقوایی به دنبال ترجمه‌های جدید هستند و رهبری آنها را صفدر تقی‌زاده بر عهده دارد. مترجمان خوبی از این نسل بیرون می‌آیند که از حزب توده گذر کرده و قصد بنا کردن چپ نو را دارند.» فریدون جیرانی ضمن اذعان به جایگاه تقوایی در موج نوی سینمای ایران مسیر فیلمسازی او را به دلیل همین تاریخچه و نگاه از مهرجویی، کیمیایی و حاتمی متفاوت دانست: «تقوایی از دل این فضا بیرون آمده و همین جا است که با مهرجویی، کیمیایی و حاتمی تفاوت پیدا می‌کند. او به ادبیات وصل است و هشت قصه کارگری بی‌نظیر نوشته است. اما در ادامه به دلیل درگیر شدن با فیلمسازی، از نوشتن بازماند. از سوی دیگر در فضای آن زمان کانون پرورش فکری کودکان، تلویزیون ملی و وزارت فرهنگ و هنر را داریم که تقوایی، مهرجویی و حاتمی هر یک به طریقی با این فضاها در ارتباط هستند و از آنها تاثیر می‌پذیرند.»
پیام رضایی/روزنامه اعتماد شماره ۳۵۸۴
