جامعه سینما: تا پیش از تاسیس تئاتر ارامنه و اکران عمومی فیلم‌های روز اروپایی در عکاس‌خانه‌های لاله‌زار و علا‌ء‌الدوله، عموم مردم کوچه بازار چیزی از سینما نمی‌دانستند. «سینما‌توگراف»، «عکس متحرک»، «لانتر ماژیک»، «تئاتر»، «اُپرت» واژه‌هایی بود که حتی برای فرنگ‌رفته‌های عصر قاجار هم چندان شناخته‌شده نبود اما نمایش و جادوی به حرکت درآمدن تصاویرِ ساکن و نقش بستن لبخندها و گریه‌ها بر پرده، چیزی نبود که بشود به‌سادگی از آن گذشت.
نخستین بار روسی‌خان، عکاس مخصوص محمدعلی‌شاه قاجار، سالنی را کنار عکاس‌خانه‌اش تجهیز کرد و نمایش‌هایی با حضور برخی از بازیگران قفقازی و ارمنی و آذری بر صحنه برد. بعد هم پرده‌های عکس متحرک را نمایش داد که اول برای رجال مملکتی بود و بعد به مردم رسید اما راه اصلی تبلیغ و جلب نگاه مردم به سالن‌های نمایش، انتشار اعلان در روزنامه‌ها بود. اعلاناتی که می‌گفت نمایش درباره‌ی چیست و چه کسانی آن را اجرا می‌کنند یا سینما کجا است و عکس متحرکش چی نشان می‌دهد یا اصلا پروگرام نمایش چه ترتیبی دارد. حتی در برخی اعلان‌ها بیش از نیمی از فیلم به صورت اپیزود‌های منقطع تعریف می‌شد تا مردم در جریان اصل ماجرا قرار بگیرند. این کثرت اعلان نشان از آن دارد که خواننده بیشتر با تعریف فیلم در اعلان‌ها ترغیب به تماشا می‌شده تا به بهانه‌ی خوردن فالوده از بوفه، سری به سالن نمایش بزند.
در این اعلان‌ها خبری از معرفی بازیگران نیست. هنوز پدیده‌ای به نام ستاره و در شکل کلی‌اش فرهنگ بازیگری وجود ندارد. فیلم‌های مستند از طبیعتِ گوشه و کنار دنیا و همچنین پرده‌هایی از جنگ جهانی اول در صدر نمایش‌ها است. فیلم‌های روز دنیا و حتی سریال‌هایی به‌صورت هفتگی برای مردم نشان داده می‌شود.از همین اعلان‌ها می‌توان فهمید که در دهه‌های پایانی عصر قاجار، نمایش و تئاتر و صنعت سینما به اوج شکوفایی زمانه‌ی خود رسید. مردمی که بعد از پایین آمدن آفتاب به شب‌نشینی می‌پرداختند، حالا برای دیدن سانس‌های فیلم‌های جدید‌الورود در مقابل سالن‌ها صف می‌‌ایستادند. همین تغییر بود که چهره‌ی جدیدی برای شهر پدید آورد؛ چهره‌ای شبانه که تا پیش از آن وجود نداشت نمونهای از این اعلان ها به شرح ذیل است:
سینما توگراف عکس متحرک
در خیابان علا الدوله عکاس خانه روسی خان که از اول ماه رمضان دائر بوده است مجددا پرده های تازه از جنگ روس و ژاپن و غیره با پست وارد شده است .هرشب تا اخر ماه رمضان از عموم اقایان پذیرایی می شود. از دو ساعت از شب رفته الی ساعت هفت .ملاحظه هر پرده تقریبا یک ساعت طول خواهد کشید و قیمت بلیط حق ورود و ملاحظه دو قران و پنج قران است و هرگاه برای خانه هم بخواهند دستگاه علی حده موجود است و یک دستگاه با تمام اسباب به قیمت خیلی عالی به فروش می رسد .
صبح صادق .سال اول ش ۱۷۳ نوزدهم ابان ۱۲۸۶ شمسی
سه تفنگدار
در سالن گراند هتل لیله یکشنبه ۴ ربیع الثانی مطابق نهم برج عقرب ،فیلم جدید الورود سه تفنگدار رمان معروف الکساندر دوما به معرض نمایش گذارده خواهد شد آبونه برای سری های سه تنفنگدار یک هفته قبل به فروش خواهد رسد
ایران .ش ۱۶۹۷ اول آبان ۱۳۰۳ شمسی.
به نقل از همشهری داستان
