مختص جامعه سینما: فیلم «هنوز اینجا هستم » I’m Still Here در بستر یکی از تاریک‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر برزیل روایت می‌شود: دیکتاتوری نظامی برزیل که از سال ۱۹۶۴ تا ۱۹۸۵ ادامه داشت. این رژیم سیاست‌های سرکوبگرانه‌ای را برای خاموش کردن مخالفان اجرا کرد.
دیکتاتوری برزیل نمونه‌ای از رژیم‌های نظامی تحت حمایت آمریکا در دوران جنگ سرد بود که به بهانه مقابله با کمونیسم، حقوق بشر را زیر پا گذاشت. I’m Still Here نه‌تنها یک درام شخصی درباره یک خانواده قربانی است، بلکه بازتابی از مبارزات تمام قربانیان این دوره و تلاش برای یادآوری گذشته‌ای است که هنوز زخم‌های آن التیام نیافته است.
فیلم«هنوز اینجا هستم» با اینکه یک درام زندگی‌نامه‌ای تأثیرگذار است، از مهم‌ترین آثار سینمایی درباره پیامدهای سرکوب سیاسی در آمریکای لاتین به‌شمار می‌رود. از نظر اجتماعی هم ، فیلم مبارزه مادران و خانواده‌های قربانیان را نشان می‌دهد که در برابر یک حکومت سرکوبگر ایستادگی می‌کنند. «والتر سالس» با استفاده از قاب‌بندی‌های بسته و نورپردازی سرد، فضای ترس و ناامنی آن دوران را به‌خوبی منتقل کرده است.
انطباق وعیار فیلم با وقایع تاریخی
فیلم هنوز اینجا هستم روایتگر داستان واقعی اونیسی پایوا، همسر روبنس پایوا، است که در دوران دیکتاتوری نظامی برزیل در سال ۱۹۷۱ ناپدید شد. داستان فیلم به‌طور مستقیم با برخی از مهم‌ترین رویدادهای دیکتاتوری برزیل منطبق است و در چندین سطح بازتاب‌دهنده سرکوب آن دوره است:
۱. کودتای نظامی ۱۹۶۴ و آغاز سرکوب (انعکاس در داستان فیلم)
کودتای نظامی سال ۱۹۶۴ دولت منتخب ژوآو گولارت را سرنگون کرد و حکومت نظامی را بر سر کار آورد. قانون نهادی در ۱۹۶۸ آزادی‌های مدنی را از بین برد و به سرکوب شدید مخالفان منجر شد.
در فیلم « اینجا هستم» تأثیر این سرکوب را از زاویه زندگی روبنس پایوا و همسرش اونیسی پایوا می‌بینیم. روبنس، که یک سیاستمدار ترقی‌خواه و منتقد دیکتاتوری بود، پس از کودتا تحت نظر نیروهای امنیتی قرار گرفت. فیلم صحنه‌هایی از جلسات سرّی روشنفکران و فعالان را نشان می‌دهد که از افزایش فشارهای امنیتی نگران‌اند.
سی نما در سرزمین عجایب/«سندروم استکهلم» با دیکتاتور بزرگ
۲. دستگیری و ناپدید شدن مخالفان سیاسی (بازتاب در سرنوشت روبنس پایوا)
رژیم نظامی هزاران مخالف را ربود، شکنجه کرد و کشت. بسیاری از آن‌ها، از جمله روبنس پایوا، پس از بازداشت ناپدید شدند و هرگز اثری از آن‌ها پیدا نشد. دولت سال‌ها مسئولیت این ناپدیدسازی‌ها را انکار کرد.
فیلم بازسازی تلخ و تأثیرگذاری از شبی که نیروهای امنیتی به خانه پایوا یورش می‌برند ارائه می‌دهد. روبنس در برابر چشمان خانواده‌اش دستگیر شده و دیگر هرگز به خانه بازنمی‌گردد. صحنه‌های بعدی، تلاش‌های ناامیدانه اونیسی پایوا را برای یافتن ردّی از شوهرش نشان می‌دهد. جست‌وجو در اداره‌های پلیس و دادگاه‌ها که با انکار مقامات روبه‌رو می‌شود.
و بازجویی و تهدید توسط مأموران امنیتی که از او می‌خواهند سکوت کند. ملاقات با خانواده‌های دیگر ناپدیدشدگان یکی از احساسی‌ترین بخش‌های فیلم است و نشان می‌دهد که این درد فقط مختص یک خانواده نبود.
۳. شکنجه و سرکوب سازمان‌یافته (بازتاب در شکنجه‌گاه‌های مخفی و اعترافات اجباری)
مخالفان رژیم در مراکز مخفی بازجویی و شکنجه تحت وحشیانه‌ترین شکنجه‌ها قرار می‌گرفتند. سازمان‌هایی مانند پلیس سیاسی و واحد اطلاعات ارتش مسئول اجرای این سرکوب بودند. فیلم بدون نشان دادن مستقیم صحنه‌های شکنجه، از طریق روایت زندانیان آزادشده و خاطرات همسران قربانیان، وحشت آن دوران را بازتاب می‌دهد. در یکی از سکانس‌های تکان‌دهنده، اونیسی پایوا با یکی از زندانیانی که در کنار روبنس بوده ملاقات می‌کند. این فرد، که از شکنجه جان سالم به در برده، جزئیاتی را درباره شرایط وحشتناک زندان و آخرین روزهای زندگی روبنس ارائه می‌دهد.
۴. مبارزه خانواده‌ها برای حقیقت (مطابقت با اقدامات اونیسی پایوا)
در دهه ۱۹۷۰، مادران و همسران ناپدیدشدگان جنبش‌هایی را برای کشف حقیقت درباره عزیزانشان تشکیل دادند. این گروه‌ها مانند«جنبش مادران ناپدیدشدگان» در آرژانتین، تأثیر بزرگی بر جنبش حقوق بشری در آمریکای لاتین گذاشتند.
در نیمه دوم فیلم، اونیسی پایوا از یک زن خانه‌دار ناامید به یک فعال اجتماعی جسور تبدیل می‌شود که با مراجعه به رسانه‌ها، دیدار با شخصیت‌های بین‌المللی و تلاش برای انتشار حقیقت، به دنبال روشن شدن سرنوشت همسرش است.
صحنه‌ای که او در دادگاه نظامی سخنرانی می‌کند، بازتابی از اعتراضات واقعی خانواده‌های قربانیان در آن دوره است.
درگیری او با مأموران امنیتی و تهدیدهای تلفنی نشان می‌دهد که رژیم برای ساکت کردن او تلاش می‌کند.
۵. سقوط دیکتاتوری و ادامه جست‌وجوی حقیقت
با افزایش فشارهای داخلی و خارجی، رژیم در سال ۱۹۸۵ سقوط کرد، اما همچنان بسیاری از جنایات آن فاش نشده باقی ماند. خانواده‌های قربانیان برای دهه‌ها تلاش کردند تا حقیقت را آشکار کنند. در پایان فیلم، اونیسی پایوا سال‌ها بعد در یک جلسه تحقیقاتی مربوط به دادگاه حقیقت حاضر می‌شود. او که حالا یک زن سالخورده اما استوار است، روایت می‌کند که چگونه سال‌ها برای یافتن حقیقت جنگیده، اما هنوز پرونده شوهرش بسته نشده است. این سکانس، بر تلخی و ناتمامی عدالت در برزیل تأکید می‌کند.
میزان موفقیت فیلم I’m Still Here در بازتاب حقایق تاریخی| برای بررسی میزان موفقیت آن در بازتاب حقایق تاریخی، باید چندین جنبه را در نظر گرفت:
۱. دقت در بازسازی وقایع تاریخی : فیلم در بازسازی فضای برزیل تحت حکومت دیکتاتوری (۱۹۶۴-۱۹۸۵) بسیار دقیق عمل کرده است. چندین نکته که به واقعیت‌های تاریخی نزدیک است:
صحنه دستگیری روبنس پایوا: یورش نیروهای امنیتی به خانه‌اش دقیقاً مطابق با گزارش‌های واقعی ثبت‌شده در پرونده‌های تاریخی و شهادت شاهدان بازسازی شده است.
وجود شکنجه‌گاه‌های سری: فیلم هرچند مستقیماً صحنه‌های شکنجه را نشان نمی‌دهد، اما روایت‌های زندانیان آزادشده درباره شیوه‌های شکنجه، با مدارک ثبت‌شده در گزارش‌های کمیسیون حقیقت برزیل مطابقت دارد.
سانسور و سرکوب رسانه‌ای: یکی از عناصر مهم فیلم، تأثیر رسانه‌ها و سانسور شدید در دوران دیکتاتوری است، که با واقعیت‌های آن زمان سازگاری دارد.
نقش سازمان‌های بین‌المللی: فیلم نشان می‌دهد که چگونه اونیسی پایوا برای جلب توجه بین‌المللی به پرونده همسرش تلاش کرد. این موضوع با واقعیات تاریخی جنبش‌های حقوق بشری در آمریکای لاتین همخوانی دارد.
۲. شخصیت‌پردازی و وفاداری به شخصیت‌های واقعی
اونیسی پایوا در فیلم، دقیقاً همان زنی است که در واقعیت وجود داشت: مادری مصمم که از یک زن خانه‌دار به یک فعال حقوق بشر تبدیل شد. تحول شخصیتی او کاملاً با واقعیت تاریخی سازگار است. روبنس پایوا به‌عنوان یک سیاستمدار دموکرات، روشنفکر و منتقد دیکتاتوری به تصویر کشیده شده، که با روایت‌های تاریخی مطابقت دارد. نیروهای امنیتی و بازجویان در فیلم کلیشه‌ای یا اغراق‌شده نیستند، بلکه رفتار آن‌ها بر اساس مدارک تاریخی و شهادت بازماندگان بازداشتگاه‌های نظامی طراحی شده است.
۳. مقایسه با اسناد تاریخی و آثار مشابه : در مقایسه با سایر فیلم‌های سیاسی درباره دیکتاتوری‌های آمریکای لاتین مانند: The Year My Parents Went on Vacation (2006) ،Missing (1982)، The Official Story (1985)
فیلم I’m Still Here یکی از دقیق‌ترین و مستندترین روایت‌ها از دیکتاتوری برزیل است. همچنین، محققان کمیسیون حقیقت برزیل نیز از فیلم به‌عنوان اثری وفادار به واقعیت تاریخی یاد کرده‌اند.در مجموع، این فیلم یکی از وفادارترین آثار سینمایی به تاریخ دیکتاتوری نظامی برزیل است و به‌خوبی واقعیت‌های آن دوره را بازتاب می‌دهد، هرچند که برخی تغییرات سینمایی برای تأثیرگذاری بیشتر در آن اعمال شده است.
محسن(امید) سلیمانی فاخر| منتفد سینما و جامعه پژوه
