نشست بررسی فیلم «شیطان وجود ندارد»| تفسیری نگران کننده از رویکرد انسانها به طبیعت

محسن سلیمانی فاخر، نویسنده منتقد وسینما، با بیان این مطلب و با اشاره به اینکه فیلم «شیطان وجود ندارد» با سینمای مرسوم جهان تفاوت شگرفی دارد، گفت: در ابتدای نشست، وی ادامه داد: اساسا طبیعت در دید انسانها بنا به نوع سبک زندگی دو نوع معنا و کارکرد می یاید، برای مردم شهرنشین زمینه ای تزیینی و تفریحی دارد، چنین انسانی دنبال استفاده گذارا و بی تعهد است، اما دسته دیگر که روستانشین و بکرنشین هستند دنبال زیستی ساده همراه با احترام به جایگاه طبیعت هستند. در فیلم می بینیم که نگرانی های مرم روستا کاملا منطقی و برخاسته از آگاهی است  و در مقابل طبقه دارای قدرت و سرمایه، ضمن احمق فرض کردن روستا نشینان معتقدند که آنها از آسایش و خوشبختی و پیشرفت گریزانند.

وی گفت: فیلم ضمن ارائه تفسیری نگران کننده درباره معایب و هزینه های پیشرفت و زیست مدرن، ورود بیگانگان به زیست بوم طبیعی را نوعی بی احترامی به طبیعت برمی شمارد و پایان درخشان فیلم هشدار می دهد که هر گاه تعادل زمین بهم بریزد خودش می تازد، فوران می کند و از خود دفاع می کند. ما در کشور خودمان هم، قهر طبیعت را در سیل هایی که نتیجه  تجاوز به بستر رودها است، شاهدیم.

سلیمانی فاخر افزود: اشاره «ریوسوکی هاماگوچی» به اسکلت بچه گوزن، از سویی به قهرمان هشدار می دهد که در نگاهبانی طبیعت متزلزل نشود و با تاکید بر پرهای قرقاول از اتصال انسان به جهان هستی خبر می دهد، از راز عالم و حقیقت مطلقی حرف می زند که همان خیره شدن به ذات طبیعت است و تاکید بر حفاظت آن است، در جایی که «تاکومی» اندکی با مهاجمین خویشتنداری می کند، با قهر و مجازات طبیعت مواجه می شود .

 وی با اشاره به اینکه فیلم ملاحظات اخلاقی ظریفی را عنوان می کند ابراز داشت: «شیطان وجود ندارد» بر اخلاق توسعه و پیشرفت، تمرکز موکدی دارد، اخلاقی که می خواهد انسان در مقابل زمین و آسمان شرمنده متجلی نکند. فیلم از تضادهایی چشم نواز و دیالکتیک همچون شهر و روستا، سکوت و صدا، قدرت و مردم، سرمایه وطبیعت، حیوان و انسان بهره می برد، صداهایی که در فیلم سکوت است و سکوت هایی که مملو از بیان و این پارادوکس ها در ذات انسانها هم متبلور است، قهرمانان معیوب، قربانیان همدست و شروران متزلزل!

این منتقد در پایان گفت: فیلم نگرش تعلیمی نسبت به طبیعت دارد و موقعیتی ظریف و آرام‌بخش از انسانیت را تصویر می کند، تصویری که  به آیین «شینتوئیزم» ژاپنی تاکید دارد که مهمترین درونمایه آن، احترام به آسمان و زمین و آب است .

مهدی سلطانی گرد فرامرزی، پژوهشگر مطالعات سینمایی در ادامه گفت :فیلم «شیطان وجود ندارد» درباره اخلاق توسعه و شاید به تعبیر بهتر، یک ترم مطالعات توسعه است و دیدن آن به همه افراد بالغ جامعه و به طور اخص سیاستمداران و مدیران جامعه توصیه می شود. فیلم درباره یک روستای ژاپنی در فاصله ۵۰-۶۰ کیلومتری توکیو است که یک شرکت خصوصی قرار است یک پروژه کمپ گردشگری در بالادست آن اجرا کند. اجرای این پروژه تبعات بسیار مهم برای طبیعت جنگلی منطقه و همچنین اجتماع محلی روستا دارد. این روستای ژاپنی در کنار جنگل و برخوردار از سطج بالای رفاه است؛ به طوری که خانه ها بسیار شیک مبلمان شده و روستاییان از بهترین ماشین ها استفاده می کنند. روستا اما آب لوله کشی ندارد و اهالی از آب چشمه موجود در پایین دست جنگل استفاده می کنند. پروژه کمپ گردشگری می تواند سلامت آب، جنگل و حیات وحش را به خطر بیندازد و از این رو شرکت سازنده درصدد جلب رضایت مردم روستا و مشارکت آنها در این پروژه است. از این رو در یک سکانس طولانی فیلم شاهد جلسه ای هستیم که میان اهالی روستا با دو تن از کارمندان شرکت برای بررسی تبعات پروژه تشکیل شده است که سکانس محوری فیلم نیز هست. در سکانس شاهد روستاییانی هستیم که از سطح بالای دانش نسبت به محیط زیست و منطقه و حقوق اجتماعی برخوردار هستند که پهلو به پهلوی تحصیلات آکادمیک می زند.

وی تصریح کرد: اهالی روستا چنان مستدل و منطقی در باره پروژه موضع می گیرند که کارمند شرکت در گفتگو با رییس خود از تعبیر «آنها ما را نابود کردند استفاده می کند». فیلم ریتم کندی دارد که اشاره به کندی طبیعت و تغییرات در آن است. فیلم با صحنه های زیبا از جنگل آغاز می شود و با نمایش روابط ناکومی با دخترش در جنگل و پرسش و پاسخهای آنها درباره طبیعت جنگل و درختان ادامه می یابد. در این صحنه های اولیه در می یابیم که ناکومی و دخترش علاقه بی حد و حصری به جنگل و طبیعت دارند. این ریتم کند در تمام فیلم ادامه دارد و فقط در سکانس آخر ریتم تند می شود. جایی که ناکومی به شیوه جنگاوران سامورایی، با کارمند شرکت در دل طبیعت با کارمند شرکت درگیر می شود و تلاش می کند او را بکشد. به خاطر آسیبی که به خاطر آنها از سوی گوزن زخمی جنگل به دخترش خورده است.

این محقق سینما افزود: فیلم روایتگر مناسبات مدرنیته و مدرنیزاسیون با سنتهای جامعه ژاپنی نیز هست. مدرنیته ژاپنی از دل جامعه ژاپنی و همنوایی و همراهی سنتهای جامعه ژاپن برآمده است. سنت و فرهنگ سنتی ژاپنی مخالف توسعه نیست، بلکه تقویت کننده و اصلاح کننده آن است. مردم روستا مخالف احداث کمپ و توسعه اقتصادی منطقه خود نیستند، اما دغدغه آنها حفظ محیط زیست، سلامت آب روستا و امنیت حیات وحش است. دغدغه هایی که شرکت برای آنه پاسخ قانع کننده ندارد و از این رو درصدد تطمیع اهالی روستا از جمله ناکومی و پیشنهاد استخدام او برمی آید. فیلم، تبهکاری رییس شرکت ژاپنی را به خاطر سود نشان می دهد که برایش حفظ طبیعت هیچ اهمیتی ندارد. اما فرهنگ کار خود را می کند و حتی دو کارمند شرکت که مامور مذاکره با روستا هستند براساس همین طبیعت دوستی درصدد استعفا از شرکت برمی آیند.

سلطانی افزود : فیلم به خوبی شیوه اجرایی شدن پروژه های توسعه در ژاپن را نشان را نشان می‌دهد که در خلال مذاکره با ذینفعان اجتماع محلی صورت بندی می شوند و همین راز پایداری توسعه در کشور ژاپن است.