برای جامعه سینما:سید محمد رضا فهمیزی/”بسیار سفر باید تا پخته شود خامی”این مصرع بسیار زیبای سعدی شیرازی دستمایه بسیاری از آثار ادبی مشهور و فیلم های مهم تاریخ سینمای دنیا برای بیان مفهوم تحول شخصیت و حرکت به سوی سفر درونی بواسطه سفر بیرونی است.این مفهوم_”سفر”_ به شکل های گوناگونی در سینما مورد استفاده قرار گرفته است که از مهم ترین و برجسته ترین آنها می توان به فیلم های زیر اشاره کرد:تلما و لوئیز،سفر به سیترا،آسمان سرپناه(برناردو برتولوچی ۱۹۹۰)،هفت سال در تبت (ژان ژاک آنوی ۱۹۹۷) آثاری فانتزی مانند:سه گانه ارباب حلقه ها،…و البته سه گانه معروف”پیش از…”های لینک لیتر که فیلم آخر مهدی کرم پور کپی بسیار ضعیفی از آن (بعنوان یکی از مهم ترین سه گانه های تاریخ سینما) شده است.
اساس کار “سوفی و دیوانه” مانند کار لینک لیتر بر گفتگو و پیاده روی طولانی یک زن و مرد از آغاز تا پایان فیلم است،منتها با ایرادهای بسیار.آغاز فیلم نخستین نقطه ضعف آن است که به دلیل کارگردانی ضعیف و همچنین بازی بد بازیگر در این صحنه،کاملاً مشخص است که امیر خود را به زیر قطار پرت نمی کند.ضمن اینکه با یقین می توان گفت که تقریباً هیچ کارگردان ایرانی ای جرئت ندارد نقش اول فیلمش را مثل هیچکاک در همان سکانس های ابتدایی فیلم بکشد.پس از آن هم با پیدا شدن “تصادفی”(عنصر مهم فیلمفارسی) دختری که نقش فرشته نجات او را بازی می کند معلوم است که در نهایت امیر از خودکشی منصرف و به زندگی بر می گردد.پس آغاز و انجام فیلم از همان ابتدا برای تماشاگر لو رفته است.اما این به خودی خود نمی تواند نقطه ضعف یک فیلم باشد.چون در بسیاری از فیلم های ژانر جنایی و معمایی تماشاگر از آغاز،قاتل (یا هر پاسخ دیگری که برای پرسش اصلی فیلم هست) را می شناسد.منتها طراحی چگونگی رسیدن به این پاسخ (که در نتیجه یک فیلمنامه و کارگردانی قوی حاصل می شود) است که سبب جذب بیننده و تماشای فیلم توسط او می شود.اما سوفی و دیوانه، این بخش هم به دلیل ضعفهای زیاد،توانی برای جذب تماشاگر ندارد.
اساسی ترین مشکل این بخش،ضعف منطق داستان است (ایراد اصلی بیشتر فیلمنامه های داخلی) که پرسش های زیادی را بی پاسخ می گذارد از جمله اینکه:امیر که از شدت افسردگی و غم دچار جنون آنی شده و تصمیم به خودکشی با شیوه ای وحشتناک یعنی پرت کردن زیر قطار(نه روشی ملایم و بی درد مانند:قرص خواب و شیرگاز) گرفته است اصلا چرا باید با درخواست یک فرد دست از این کار_حتی بطور موقت_بکشد؟چنین فردی در آن حال و هوا چگونه می تواند حوصله شنیدن داستان طولانی،تخیلی و عجیب و غریب یک دختربچه را داشته باشد؟ از آن سو دختر اسرار آمیز قصه که به شیوه فیلم angel_A (لوک بسون) معلوم نیست چگونه به یکباره پیدا می شود اگر انگیزه های انسانی را دلیل اقدامش برای جلوگیری امیر از خودکشی بدانیم چه دلیل منطقی برای تمایل و تلاشش به ادامه ارتباط با امیر باید وجود داشته باشد؟
در سه گانه “پیش از…” های لینک لیتر بین زوج جوان فیلم علاقه ای شکل می گیرد و بعلاوه با هم سنخیت دارند یا در فیلم angel_A هم دختری که نقش ناجی قهرمان داستان را پیدا می کند،فرشته است.حتی در فیلم “دیو و دلبر” هم،اولا داستان فانتزی است نه رئال و دو دیگر هم اینکه در دنیای فیلم منطقی برای علاقمند شدن دختر زیبا به مرد با ظاهر زشت و ترسناک،وجود دارد اما اینجا هیچ منطقی برای ادامه رابطه امیر و سوفی وجود ندارد.بنابراین درامی از رابطه امیر و سوفی درنمی آید.بعلاوه هدف طراحی قصه خیالی خانواده کانادایی سوفی چیست؟چرا سوفی دروغ می گوید و چرا حرف هایش را در قالبی رئال بیان نمی کند؟نمونه این گونه پرسش ها در فیلم زیاد است.اما مشکل فیلم فراتر از این گونه نقص ها و ابهامات است.
گفتگوی طولانی سوفی و امیر که البته بیشتر به مونولوگ می ماند تا دیالوگ.چون تقریبا در تمام مدت این سوفی است که حرف می زند و امیر یا جملات کوتاهی را می گوید یا پرسش های کوتاهی را مطرح می کند،هیچ هدف مشخصی ندارد.در حالیکه لینک لیتر نگاهش را به دنیا و هستی بویژه در خصوص مقوله هایی اساسی همچون:مرگ،زندگی و عشق از زبان زوج فیلم در طول سه فیلم بیان می کند.
این مونولوگ گویی طولانی،فیلم را به شدت خسته کننده و شبیه یک نمایشنامه رادیویی (البته نه از نوع جذاب آن) کرده است.احتمالا به همین دلیل هم،کرم پور خرده داستان هایی مانند:پدر زیبا،همسایه وکیل (با بازی بسیار بسیار تکراری شده شریفی نیا) و خواننده کولی را به کار اضافه کرده بدون اینکه هیچ منطق و ضرورتی برای حضورشان در داستان وجود داشته باشد.از اینرو هیچ کمکی به افزایش جذابیت فیلم و نجات آن نمی کنند.کرم پور با وجود وقت زیادی که برای نگارش فیلمنامه گذاشته اما آشکارا نتوانسته است متن محکم و بدون نقصی برای قصه یا هدفی که در ذهن داشته،بنویسد.بنابراین آنچه روی پرده می بینیم،نه ظرفیت یک فیلم بلند را دارد و نه ظرفیت جذب تماشاگر (چه عام ،چه خاص).
